تنبلی چشم چیست؟
روند دیدن اینگونه طی می‌شود که بعد از قرارگیری تصویر در مقابل چشم، مغز به صورت خودکار فرمان دیدن را به چشم سالم صادر می‌کند. در افراد مبتلا به تنبلی چشم مسیر رسیدن این فرمان به چشم مسدود می‌شود. بسیاری تنبلی چشم را نوعی ضعیفی چشم می‌دانند اما اینگونه نیست، بر خلاف چشمان ضعیف تنبلی چشم قابل درمان است. شرط درمان تنبلی چشم تشخیص به موقع آن است و در غیر این صورت ممکن است منجر به کم بینایی و یا نابینایی کودک شود.
رشد مخصوص به قسمت بینایی در مغز تا ده سالگی ادامه دارد، به همین دلیل ممکن است در کودکانی که چشمان به ظاهر سالم دارند شاهد تنبلی چشم باشیم. با توجه به اینکه تا 3 سالگی حداکثر رشد بینایی صورت می‌گیرد تشخیص به موقع تنبلی چشم، یعنی قبل از پنج سالگی، منجر به رفع این مشکل می‌شود. باید دقت شود با افزایش سن امکان بازگشت بینایی کم می‌شود به طوری که در هفت تا ده سالگی درمان دیگر اثربخش نخواهد بود.
آمار‌های منتشر شده نشان می‌دهد که شیوع تنبلی چشم در کشور ما بیشتر در سنین 4 تا 6 سال وجود دارد که این تنبلی اصولا در یک چشم رخ می‌دهد. باید توجه داشت آمارها نشانگر قطعیت یک رویداد نیستند و ممکن است هر دو چشم به طور همزمان به تنبلی چشم مبتلا شوند.
چه عواملی منجر به تنبلی چشم می‌شود؟
چشم پزشکان علت تنبلی چشم را در سه دسته تقسیم کرده‌اند که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود:
• انحراف چشم: کودکان گاهی دچار دوبینی می‌شوند و در این زمان برای آن که بتوانند از دید بهتر لذت ببرند بیشتر از چشم سالم خود کار می‌کشند، این امر سبب می‌شود چشم دیگر دچار انحراف شود. چشمی که انحراف دارد در واقع تنبل و تکامل نیافته است.
• عیوب انکساری: عیوب انکساری به سه دسته دوربینی، نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم تقسیم می‌شود که به وسیله‌ی عینک قابل درمان است. اگر در کودکان یک چشم عیوب انکساری داشته باشد و چشم دیگر سالم باشد یا هر دو چشم عیوب انکساری داشته باشند اما با اختلاف نمره بالا، شاهد تنبلی چشم خواهیم بود. به علت آن که ظاهر چشم در این نوع تنبلی سالم است، تشخیص آن به دشواری صورت می‌گیرد.
• مسدود شدن بینایی: عواملی وجود دارند که مسدود شدن بینایی را در پی دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به آب مروارید، افتادگی پلک، کدورت قرنیه و … اشاره کرد. در صورتی که علت تنبلی چشم به این عامل‌ها برگردد، شدید ترین نوع تنبلی چشم رخ می‌دهد.
چگونه می‌توان تنبلی چشم را تشخیص داد؟
کودکان در دنیای ساده و بی آلایش خود درکی از ضعف‌ها ندارند، به همین علت تشخیص تنبلی چشم تا زمانی که نمود بیرونی پیدا نکند کار آسانی نیست. والدین با دیدن علائمی همچون منحرف شدن شدید چشم‌ها به طرفین، از بین رفتن هماهنگی دو چشم با هم و تشخیص ضعیف عمق می‌توانند به تنبلی چشم کودکانشان پی ببرند. اما پزشکان بر اساس اختلاف قدرت بینایی دو چشم و یا ضعف بینایی در هر دو چشم این بیماری را تشخیص می‌دهند. کودکان توانایی فهم روش‌های تشخیص ضعف بینایی را ندارند به همین علت پزشکان با بررسی تمرکز و تعقیب کردن اشیا توسط یک چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده است می‌توانند به ضعف بینایی کودکان پی ببرند.
گاهی ممکن است به علت ضعف بینایی یک چشم، تنبلی چشم رخ داده باشد که به راحتی توسط یک عینک قابل درمان است و یا ممکن است علت آن به عواملی مانند عفونت، آب مروارید و … برگردد که باز هم با درمان می‌توان مشکل بینایی را برطرف کرد.
با توجه به نکات ذکر شده می‌توان گفت تشخیص و درمان تنبلی چشم کار سخت و پیچیده‌ای است، بنابراین توصیه می‌شود که کودکان به طور مستمر مورد معاینه قرار بگیرند، زیرا همانگونه که گفته شد درمان به موقع این بیماری در روند بهبودی بسیار موثر است. بازه زمانی مناسب برای معاینات چشمی 3 تا 6 ماه است.
شاید برای بسیاری این سوال پیش بیاید که معاینات چشمی برای تشخیص تنبلی چشم به چه صورت انجام می‌شود. در جواب آن‌ها باید گفت بسته به سن کودک از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. به طور مثال در نوزادان (3 ماهگی) آزمایش رفلکس قرمز انجام می‌شود. در شیرخواران (1 تا 2 سال) میزان سلامت چشمان بر اساس میزان تمرکز بر روی یک جسم و یا دنبال کردن اشیای متحرک و بررسی استرابیسم آنالیز می‌شود. در کودکان نوپا (2 تا 3 سالگی) آزمایش رفلکس قرمز، فوتو اسکرین و معاینه قدرت بینایی اتوماتیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما در سنین بالاتر یعنی 5 تا 6 سالگی که کودک درک بهتری از محیط دارد از نشان دادن حروف و تصاویر برای تشخیص این بیماری استفاده می‌کنند.
در نهایت باید گفت سه عامل سن کودک، زمان شروع و مدت زمانی که کودک مبتلا بوده بر روی روند درمان تنبلی چشم موثر است.
روش‌های درمان تنبلی چشم
برای درمان تنبلی چشم روش‌های مختلفی وجود دارد. یکی از متداول‌ترین روش‌ها بستن چشم سالم کودک است که در پی آن کودک مجبور به استفاده بیشتر از چشم تنبل خود می‌شود. مدت زمان به کارگیری این روش توسط دکتر تعیین می‌شود و هر چه تنبلی چشم بیشتر باشد، این مدت نیز طولانی‌تر خواهد بود. گاهی اوقات چشم پزشکان استفاده از عینک را توصیه می‌کنند که بیشتر برای عیوب انکساری کاربرد دارد. در این روش ممکن است کودک مجبور به استفاده همیشگی از عینک شود.
همانطور که در بالا گفته شد ممکن است عیوب مادرزادی مانند افتادگی پلک سبب تنبلی چشم شده باشد که در این صورت لازم است کودک مورد عمل جراحی قرار گیرد. قابل ذکر است اگر علت تنبلی چشم آب مروارید باشد روند درمانی و عمل باید قبل از 3 ماهگی صورت گیرد در غیر این صورت ممکن است درمان صورت نگیرد.
یکی دیگر از روش‌های درمان استفاده از تمرینات چشمی است. برای تمرینات چشمی می‌توان از نقاشی کردن با آب رنگ و یا در صفحات شطرنجی استفاده کرد. روش دیگر استفاده از تمرینات خط و نقطه است که در بهبود روند دید بسیار موثر است.
یکی دیگر از روش‌های تمرینات چشمی پرتاب کردن توپ به سمت هدف است و بهتر است در این روش از توپ‌های رنگی استفاده شود، زیرا استفاده از تنوع رنگی روند درمان تنبلی چشم را سرعت می‌بخشد. در انجام تمرینات چشمی می‌توان از کتاب‌های مصور استفاده کرد و از کودک خواست به تصویر دقت کند و بر روی آن متمرکز شود. روش درمانی تمرینات چشمی خود به تنهایی کارایی ندارد و باید در کنار سایر روش‌ها مانند بستن چشم مورد استفاده قرار گیرد.
اما تمامی روش‌های گفته شده بسیار پر دردسر و زمان بر است و با توجه به اینکه کودکان در این سنین سرشار از انرژی هستند، به کارگیری این روش‌ها سخت خواهد شد و بدون شک کودک مقاومت‌های شدیدی نیز از خود بروز می‌دهد، زیرا آن‌ها به فعالیت مداوم برای تخلیه انرژی خود نیاز دارند. اخیرا برای آن که کودک از مراحل درمان خود لذت ببرد و همچنین مقاومتی از خود بروز ندهد از روش واقعیت مجازی استفاده می‌شود.
درمان تنبلی چشم با استفاده از واقعیت مجازی
درمان تنبلی چشم با واقعیت مجازی مبتنی بر بازی‌های کامپیوتری است، به همین علت بسیار مورد استقبال و توجه قرار گرفته است. مبتکر این روش هوشمند اپلیکیشن سایکلاپس است. علت استقبال فراوان از این اپلیکیشن، جذابیت بالای بازی‌های کامپیوتری و انیمیشن‌های سایکلاپس برای کودکان است. در این اپلیکیشن ابتدا سطح بیماری تشخیص داده می‌شود سپس با استفاده از الگوریتم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و سیستم پچ‌های داینامیک روند درمانی طی می‌شود. همچنین در این روش درمانی گزارش‌های مستمری ارائه می‌شود تا والدین در جریان مراحل درمان باشند.
این اپلیکیشن در واقع یک کلینیک تخصصی مجازی است که علاوه بر تنوع بالای بازی و انیمیشن‌ها، می‌توان در آن به روزترین اخبار و روش‌های آموزشی را پیگیری کرد. این روش درمانی علاوه بر جذابیت بسیاری که دارد، بسیار مقرون به صرفه نیز هست. اگر هزینه‌های روند درمان تنبلی چشم جمع بسته شود مقدار آن بسیار بالاتر از هزینه لازم برای خرید یک عینک و اپلیکیشن است. از محاسن دیگر این روش می‌توان به سادگی و خانگی بودن روند درمان اشاره کرد. عینک‌های واقعیت مجازی سایکلاپس بسیار سبک هستند و کودکان در هنگام استفاده از آن دچار مشکل نمی‌شود.
تنبلی چشم اتفاق ناخواسته‌ای است که ممکن است برای هر کودکی رخ بدهد و بهتر است تمامی والدین آمادگی این موضوع را داشته باشند، تا با اقدام به موقع از عواقب جبران ناشدنی آن جلوگیری کنند. آشنایی با علوم روز دنیا در این راستا به والدین کمک می‌کند. در نهایت باید خاطر نشان کرد واقعیت مجازی به عنوان به روزترین دانش درمانی تنبلی چشم در کشورمان ایران به موفقیت زیادی دست پیدا کرده است پس می‌توان به این روش درمانی اعتماد کرد زیرا کودکان درکی از درد ندارند پس بهتر است با شیرین‌ترین و جذاب‌ترین روش‌ها تنبلی چشم آن‌ها را درمان کرد.